MUTFAK MEKÂNI TASARIM İLKELERİ

Bu bölümde mutfak örneklerini foruma gönderebilir,aynı şekilde forumdan temin edebilirsiniz.Mutfak tasarımı hakkında fikir alışverişinde bulunabilirsiniz...(unutmayalım ki önemli olan paylaşmaktır)

Moderatör: maglor

MUTFAK MEKÂNI TASARIM İLKELERİ

Mesajgönderen designer » 01 Şub 2009 16:01

MUTFAK MEKÂNI TASARIM İLKELERİ

. Mutfak mekânı ile ilgili genel bilgiler
. Mutfakta kullanıcı gereksinmeleri Mutfak mekânı ile ilgili antropometrik boyutlar. Mutfakta yer alan eylemler, çalışma bölgeleri ve çalışma üçgeni
. Mutfak tipleri ve tasarım ilkeleri
. Günümüz mutfak tasarımlarında malzeme ve detaylar.

Konutta Islak Hacimlerin Önemi

Konutlarda "ıslak mekânlar" diye adlandırılan mutfak ve banyo üniteleri gerek konut yapımı gerekse konutun iç düzenlemesinde büyük önem taşıyan mekânlardır. Tasarım sürecinde ıslak mekânların planlamasının bilinçli yapılması çok önemlidir. Tasarımda dikkat edilecek en önemli ölçüt bu birimlerin değişen yaşam koşulları, teknoloji, buna bağlı olarak artan ekipman ihtiyaçlarına cevap verebilecek özelliklerde olmalarıdır.

Mutfak Mekânının Önemi ve Aile Hayatına Etkisi

Mutfak ev kadının gün boyunca en fazla zamanını geçirdiği ve en yoğun çalıştığı mekândır. Ayrıca günümüzde zaman kavramının insan hayatında gittikçe daha fazla önem kazanması da mutfağın işlevselliğinin insan hayatındaki önemini daha da arttırmaktadır. Günümüz kadını artık evde bulunduğu süreyi en iyi şekilde değerlendirmek durumundadır.

Mutfağın Konut İçindeki Konumu

Mutfağın konut içindeki konumunu belirlerken iki noktayı göz önünde bulundurmak gerekir. Bunlardan birincisi mutfağın yönlenişi, diğeri ise konutta yer alan diğer mekânlar İle ilişkisidir.
Mutfağın yerleşeceği yönü belirlerken mutfakta yer alacak eylemleri önceden belirlemek gerekir. Sadece yiyeceklerin depolandığı ve yemek pişirme eyleminin gerçekleştiği mutfakların güneş almayan kuzey yöne bakması eğer yemek eylemi de olacaksa sabah güneşini alabilen kuzeydoğu yönüne yönlenmesi doğru olur. Eğer mutfak oturma mekânı ile birlikte tasarlanıyorsa bu durumda doğu yönüne bakacak şekilde yerleştirilebilir. Mutfakta hazırlanmış ya da ham halde yiyeceklerin depolanması söz konusu olduğundan bu yiyecekleri çabuk bozulmadan saklayabilmek için bu mekânı fazla güneşten sakınmak gerekir. Mutfağın batı ve güneybatı yönlerine bakması istenmez. Bunun sebebi de öğleden sonra güneşin o yakıcı, bunaltıcı etkisinden uzaklaşmak içindir
Mutfağın Konuttaki Diğer Mekânlar ve Çevre İle Eylemsel İlişkileri
Mutfak çalışan ya da ev kadının en yoğun olarak kullandığı mekândır. Kadının en çok zamanını alan ve onu en fazla yoran eylemler mutfakta gerçekleşir. Çoğu kez ev kadını aynı anda birkaç işle birden ilgilenme durumunda kalabilmektedir. İşte bu noktada mutfağın bu eylemleri gerçekleştiği diğer mekânlar ile ilişkisi ortaya çıkmaktadır. Öncelikle mutfağın bu mekânlarla eylemsel ilişkilerinin yoğunluk derecesini belirlemek gerekmektedir.

En önemli bağlantı ailenin yemek masası olan bağlantısıdır.

İkinci sırayı mutfak çocuk odası bağlantısı almaktadır. Özellikle küçük yaşta ya da okul çağında çocukları olan aileler için ev kadınını bu mekân arasında geliş-gidişleri yoğun olmaktadır. Bu iki mekân arasında uzaklık 5m olarak belirlenmiştir

Diğer bir ilişki banyo ile mutfak arasındaki ilişkidir bu iki eylemi yapan da ev hanımıdır ve özellikle ev hanımı çalışıyorsa o zaman daha fazla önem kazanmaktadır. Buradaki istenen uzaklık da 5m olarak belirlenmiştir.

Konutun girişi ile mutfak arasındaki mesafe ve bağlantının hem mutfağa taşınacak erzakların konut içinde fazla dolaşmadan mutfağa ulaştırılması hem de ev kadınını mutfakta çalışırken kapı çalındığında zaman kaybetmeden kapıya ulaşabilmesi için rahat ve kısa mesafeli olması gerekir. Araştırmalara göre bu iki mekân arasındaki istenen uzaklık 3m olarak belirlenmiştir.

Ayrıca konutun teras ya da balkon gibi açık mekânı ile mutfak arasında doğrudan bir bağlantının varlığı da ev kadınına hem işlerinin bir kısmını burada yapabilme hem de burada oynayan çocuklarını kontrol etme imkânını verir.

Kullanıcı Gereksinmeleri Kavramı ve Sınıflandırılması

Kullanıcı gereksinmeleri kullanıcı veya kullanıcıların belli eylemleri yerine getirebilmeleri için çevrenin sahip olması gereken ödün verilmez koşullardır. Kullanıcı gereksinmeleri kişinin duygusal, algısal ve antropometrik boyutları ile ilişkilidir. Gereksinme bir gereği ve bir zorunluluğu belirtir. Bir mekânın taşıyacağı en az nitelikleri tanımlar. Bu niteliklerden verilecek her ödün bir rahatsızlığın nedeni olacaktır.
Kullanıcı gereksinmelerinin sağlıklı olarak belirlenmesi için gereksinmelerin oluşmasına neden olan kullanıcı amacı ve eylemlerin yeterli düzeyde incelenmesi gerekmektedir

Kullanıcı Gereksinmelerinin Sınıflandırılması

A.H. Maslow, farklı bir yaklaşımla insan gereksinmelerini temel sorunlardan başlayarak en karmaşık soruna kadar birbirini izleyen sınıflara ayırmaktadır. Bu süreç içinde ancak alt kademedeki bir gereksinim doyurulmasından sonra daha üst kademedeki gereksinimin karşılanması durumu ortaya çıkmaktadır.
1. Fizyolojik İhtiyaçlar: Besin, barınak, dinlenme, hareket, üreme, su, hava ihtiyaçları.
İnsanın yaşantısı ile ilgili temel gereklilikler.
2.Güvenlik İhtiyaçları: Korku ve kısıtlamadan, tehlikeden, baskıdan bağımsızlık
3.Toplumsal ihtiyaçlar: Beraberlik ve toplumsal etkileşim.
4. Benlik İhtiyaçları: Özsaygı, özbeğeni, kazanılmış bilgi ve yetenekleri tanıtma arzusu.
5. Gerçekleşme İhtiyaçları: Bireysel gizil gücün geçekleşmesi ve yaratıcı yeteneklerin kullanımı yolu ile kişisel doygunluğa erişme ihtiyaçları.



Ünügür de bu gereksinmeleri fiziksel ve psiko-sosyal olmak üzere iki gruba ayırmış ve gereksinmelerin alt başlıklarını da söyle belirlemiştir.

Fiziksel Kullanıcı Gereksinmeleri:
. Mekânsal
. Isısal
. İşitsel
. Görsel
. Sağlık
. Emniyet gereksinmeleri
Psiko-Sosyal Kullanıcı Gereksinmeleri:
. Mahremiyet
. Davranışsal
. Estetik
. Toplumsal gereksinmeler.

Fiziksel Kullanıcı Gereksinmeleri

Bir eylemin fiziksel çevre açısından rahatsızlık yaratılmadan yerine getirilebilmesi için gerekli olan şartlardır.

1.Mekânsal Kullanıcı Gereksinmeleri

Mekânsal kullanıcı gereksinmelerini belirleyen faktörler

* Eyleme ilişkin faktörler: Mutfaklarda yer alan eylemler, eylem sırası, çalışma bölgeleri

* Ekipmana ilişkin faktörler: Ekipman boyutları, Çeşitleri, Ekipman düzeni, Enerji kullanımı, Ekipman -insan ilişkileri

* Kullanıcıya ilişkin faktörler: Kullanıcının duyusal boyutları, kullanıcının algısal ve zihinsel boyutları, kullanıcının antropometrik boyutları

2. Isısal Gereksinmeler
3. İşitsel Gereksinmeler
4. Görsel Gereksinmeler
5. Emniyete İlişkin Gereksinmeler

Mekânsal Kullanıcı Gereksinmeleri

Eyleme ilişkin faktörler
(Mutfaklarda yer alan eylemler, eylem sırası, çalışma bölgeleri)
Mutfakta Yer Alan Eylemler
Genel olarak mutfak mekânındaki eylemler;
. Depolama
. Yiyeceklerin hazırlanması
. Pişirme
. Servise hazırlık ve servis
. Yemek yeme
. Sofranın toplanması ve bulaşıkların yıkanması


Bu eylemlerin gerçekleştiği alanları da üç gurupta inceleyebiliriz.
. Tezgâhta hazırlık, yiyecek ve bulaşık yıkama alanı
. Ocak-fırın ile pişirme eylem alanı
. Depolama bölümlerinde yiyeceklerin saklanması ve depolanması için gerekli eylem alanı.

Eylem Sırası
Mutfak planlamasında önemli diğer bir konu da eylem sırasıdır. Mutfak planlanmasında ekipmanlar kullanım sırasına göre bu sırayı takip edecek şekilde dizilmelidir. Sağ elini kullananlar için eylem alanlarının sırası sağdan sola, sol elini kullananlar içinse tam tersidir. Mutfak planlamasında eylem dışı trafiğin çalışma üçgenini kesmeden akması istenir.
Mutfaklarda eylem sırası aşağıdaki gibidir:

Tedarik etme ve temizleme
Hazırlama,
Pişirme
Servise hazırlama
Servis
Yemekten sonra bu düzen genellikle tersine işler.

Eylem alanlarının, eylem sırasına göre düzenlenmesi çok önemlidir. Aksi takdirde çalışma esnasında karışıklıklar ve sonuçta zaman ve enerji kaybı meydana gelir.

Eylem Grupları ile ilgili Çalışma Bölgeleri

Hazırlama Bölgesi
Burada en önemli eleman tezgâhtır. Hazırlama için tezgâh üzerinde 100–200 cm lik bir alana ihtiyaç vardır. Hazırlama merkezi evye ile çok yakın ilişkilidir. Bu bölgenin evye ve ocak arasında yer alması tercih edilir. Ayrıca buzdolabı ile arasındaki mesafe de fazla olmamalıdır. Hazırlama merkezi birden fazla yerde düzenlenebilir. Böylece ailedeki diğer fertlerin ev hanımına yardım etmeleri imkânı doğar. Uzun süren hazırlama eylemleri için oturarak da rahat çalışılabilecek ayrı bir hazırlama alanı planlanmalıdır. Hazırlama merkezi planlanırken eylemler için gerekli ekipmanların yeri bu ekipmanlar ile ilgili elektrik donanım ı ve depolama alanları da göz önünde bulundurulmalıdır.

Pişirme Bölgesi
Pişirme bölgesi mutfağın en önemli bölümlerinden biridir. Ana eleman ocaktır. Hazırlama tezgâhının sağına yerleştirilmesi uygundur. Dikkat edilmesi gereken nokta ocağın sağ tarafında hemen duvarın başlamamsıdır. Burada en az 30cm lik bir tezgâh bulunmalıdır. Fırın ve ocağın ayrı olduğu çözümlerde de fırının yanında 40cm bir tezgâh alanı bırakılmalıdır. Pişirme bölgesinde ocağın her iki yanında bırakılan tezgâh alanlarının alt ve üst dolaplarına pişirme sırasında gerekli araç ve gereçler yerleştirilebilir.

Servise Hazırlık ve Servis Bölgesi
Servis bölgesi pişirme bölgesi ile yan yana ve yemek yeme alanına yakın olacak şekilde düzenlenmelidir. Servis alanı olarak minimum 60cm genişliğinde bir tezgâh olmalıdır. Servis için ayrılmış tezgâhın alt ve üstünde yer alan çekmece ve dolaplarda servis için gerekli eşyaların depolanması için uygun olarak tasarlanmalıdır.

Yemek Yeme Bölümü
Yemek yeme alanı hem ailenin bir araya geldiği hem de sosyal ilişkilerin gerçekleştiği mekân veya alanlardır. Yemek yeme alanı mutfakta, özel bir yemek mekânında ya da yaşama mekânı içinde düzenlenebilir. Yemek yeme mekânının düzenlenmesinde bu alanın mutfak ilişkisi göz önünde bulundurulmalıdır. Bu mesafenin 3,50m'den fazla olmamasına, bu mekânın giriş holü, yaşama mekânı varsa açık teras vb. ile doğrudan ilişkili olmasına dikkat edilmelidir.

Bulaşık Yıkama- Temizleme Bölgesi
Ana elemanlar her iki yanında çalışma tezgâhıyla (60–90cm lik) birlikte evye ve bulaşık makinesidir. Yıkama bölümünde pek çok işlev hazırlama bölgesine bağlı olarak yapıldığından, hazırlama tezgâhı ile evye arasında doğrudan ilişki olmalıdır. Çöp toplama kabı ya da çöp öğütücü, temizlik malzemeleri ve araçlarda alt dolaplardan birinde depolanmalıdır.

Depolama Bölgeleri
Mutfaktaki depolama alanları genel olarak yiyeceklerin depolanması ve mutfakta yer alan aletlerin, kap, kacağın depolanması olmak üzere iki gruba ayrılabilir. Depolama alanlarının görülebilir ve ulaşılabilir olması, ayrıca ek yapılabilme özelliği de çok önemlidir. Buzdolabı giriş kapısı yanında fakat kapı açılış ekseni yer almalıdır. Buzdolabının tutamacının tarafında en az 35- 40 cm2lik bir alan bırakılmalıdır.

Eylem Sırası ve Çalışma Üçgeni
Mutfakta çalışma üçgeninin üç kolu buzdolabı, evye ve fırınlı ocağı birleştirir. Depolama ihtiyaçları da çalışma merkezleri ile birlikte düşünülür. İyi düzenlenmiş bir çalışma üçgeni yemek hazırlama eylemi sırasında kat edilen yolu fazlasıyla kısaltır. Bu da adımdan dolayısıyla insan enerjisinden tasarruf sağlar. İdeal çalışma üçgeninin üç kenarının toplamı
12–23 adım yani 360–660 cm olmalıdır.

Ekipmana İlişkin Faktörler
Ekipman, enerjinin etkisini değiştirerek üretimi arttıran gereçlerdir. Temel gereksinmelerden, kompleks psiko-sosyal isteklere kadar her sistemde insan gücünün etkinliğini arttırmak için çeşitli tipte ekipmanlar geliştirilmiş olup kullanılmaktadır.

Mekânsal gereksinmelerin bir alt sistemi olan ekipmana ilişkin faktörler aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;

. Ekipman boyutları,
. Çeşitleri,
. Ekipman düzeni,
. Enerji kullanımı,
. Ekipman-insan ilişkileri

Ekipmanın mekanla bağlantılarının ve mekansal örgütleşme içindeki yerlerinin belirlenmesi için insan hareketleri, mekan-ekipman ve ekipman grupları arasındaki bağlantılarını yanı sıra eylemin türlerinin, yapılış amacı, yapılış tarzı ve yapılış sırasının bilinmesi gerekir.
İnsanları kullandıkları ekipmanlar ile birlikte bir sistem olarak kabul edersek bu sistemin etkin çalışabilmesi için kullanıcı ile ekipman arasında bir uyum olması gerekir. Kullanıcıya ilişkin antropometrik veriler bu uyumun sağlamasında önemli bir çıkış noktasıdır.

Mutfaklarda Yer Alan Ekipmanlar Tezgâhların Özellik ve Boyutları

Mutfakta üç ana tezgâh vardır;
. Pişirici ile evye arasındaki tezgâh (hazırlama eylemi için)
. Pişirme biriminin diğer tarafındaki tezgâh (daha çok servise hazırlık ve servis amaçlı) .
. Evyenin diğer yanındaki tezgâh

Çalışma yüzeyi planlanırken optimum iş yüksekliğinin sağlanması önemli bir faktördür. İş yüksekliği vücudun duruş biçimi ve yorgunluk üzerinde etkilidir. Çalışma yüksekliğinin yanlış saptanması özellikle ense, omuz ve sırt kaslarına aşırı yüklenilmesine ve bu kasların yorulmasına neden olur.

Ayakta ve oturarak çalışma yükseklikleri

Tezgâhın derinliği fırın, bulaşık makinesi gibi ekipmanların yüzeyi ile uyum sağlaması açısından 60cm olarak planlanır. Bu aynı zamanda kadın için yatay düzlemde maksimum çalışma alanı ölçüsüdür.

Emniyet açısından pişirme birimi ve yanındaki çalışma tezgâhında bir yükseklik değişikliği yapılmamalıdır. Değişikliğin kaçınılmaz olduğu durumlarda;

. Yükseklik değişikliği çalışma tezgâhının yararlı boyutunda kopukluk oluşturmadan yapılmalıdır.

. Eğer 90cm uzunluğunda bir yemek hazırlama tezgâhı sağlanabiliyorsa pişiricinin diğer yanında, minimum 40cm uzunluğundaki tezgâh daha alçak olabilir.

. L tipi mutfaklardaki farklı yükseklikteki çalışma tezgâhları ayrı duvarlar boyu düzenlenecekse, daha yüksek olan çalışma tezgâhı köşeye dek uzatılmalıdır.

Pişirici Biriminin Özellik ve Boyutları

Temel pişirme ekipmanı ocaktır. Pişirme eylemi hazırlama eyleminden hemen sonra gerçekleştiği için ocak hazırlama tezgâhının sağına gelebilir. Sol tarafında hazırlama tezgâhı olan ocağın sağına minimum 30cm lik bir tezgâh konur. Pişirme birimi her iki yanındaki tezgâhlarla aynı yükseklikte olmalıdır.

Ocak ve fırının birbirinden ayrı olarak yerleştirildiği çözümlerin avantajları şunlardır:
. Fırın yoğun iş bölgelerinin dışında bir alanda konumlanabilir.
. Fırının önünde eğilerek iş yapmaktan kurtulmuş olunur.
. Fırının yüksek ısısı esas çalışma bölgelerinden uzaklaştırılmış olur.

Evye Biriminin Özellik ve Boyutları

Yemek hazırlama ve bulaşık yıkama eylemleri sırasında çok yoğun kullanılırlar. Uygun bir evye dizisi işlerin yürütülmesini büyük ölçüde hızlandırır. Evyede yapılan işler diğer bölgedekilere göre daha uzun sürdüğünden doğal ışık olması önemlidir. Bu yüzden pencere önüne yerleştirilmesi iyi sonuç verir. Ayrıca önünde rahat durmayı sağlaması bakımından herhangi bir köşeden en az 40cm uzağa yerleştirilmelidir.

Bulaşık makineleri sağ elini kullananlar için evyenin soluna, solaklar içinse sağına yerleştirilmelidir.

Buzdolabı mutfağın içinde, tezgâh bütünlüğünü bozmayacak şekilde kenarda, fırın ve ocaklardan uzakta olmalıdır.

Mutfak Dolapları
Mutfak dolapları üç ana grupta toplanabilir.
. Tezgâh altı (döşeme) dolapları
. Tezgâh üstü(duvar) dolapları
. Yüksek dolaplar

Tezgâh altı (döşeme) dolapları

Bağımsız ya da duvara monte olabilirler. Tezgâh altı dolaplarında mutlaka en az bir noktada çekmece birimi yer almalıdır. Derinliği 60cm dir. Taban rafı üzerinde minimum 27,5cm derinliğinde ikinci bir raf yapılmalıdır.

Tezgâh üstü (duvar) dolapları
Tezgâh üstü dolaplar duvara monte edilen, derinlikleri döşeme dolaplarına göre daha az olan dolaplardır. Duvar dolapları pişirici hariç her yerde olabilir. Duvar dolapları ile tezgâh arasındaki mesafe evyenin üzerinde 55cm, diğer bölümlerde 45cm. olmalıdır. Eğer pişiricinin üzerine mutlaka dolap konması gerekiyor ise 60-70cm yükseğe yerleştirilmelidir.

Raf derinliği minimum 30cm olmalıdır.
Genel kullanım için en yüksek rafın yüksekliği 180cm dir. Ancak kullanım sırasında emniyet açısından uzanma yüksekliğinde 10cm az hesap edilmelidir.

Yüksek dolaplar
Bu dolaplar döşeme üzerinde bağımsız durabildikleri gibi duvara monte de edilebilirler. Dolabın kapağı açıldığında otomatik olarak dışarı çıkan çekmece ve raf1ar tezgâh aldı derin dolaplarda ve omuz yüksekliğine kadar olan yüksek dolaplarda en geriye kadar kullanım olanağı vermesi bakımından uygundur.

Dolaplarda farklı malzeme ve araçların depolanacağı düşünülerek, kullanıcının istek ve gereksinmeleri doğrultusunda değiştirilebilecek şekilde maksimum ayarlama olanağına sahip olmalıdır.

U ve L mutfaklarda köşe dolapları çözümünde dışa çekmeli döner raf sistemleri maksimum kullanım sağlar.


Yemek Yeme Eylemine İlişkin Donatılar
Mutfaklarda kahvaltı ya da yemek yeme eylemleri için masa, sandalye, bazen masa yerine tezgâhın uzantısı bir banko, sandalye yerine sedirler kullanılabilir. Masa boyutları kaç kişinin kullanacağına, formuna göre değişmekle beraber genel olarak;

2 kişilik 60/80 cm
4 kişilik 80/120 cm
6 kişilik 80/180 cm
8 kişilik 80–90/ 240cm

Kullanıcıya İlişkin Faktörler

Kullanıcıya ilişkin faktörler kullanıcının duyusal, algısal - zihinsel ve antropometrik boyutları olmak üzere üç başlıkta ele alınabilir. Tasarlanan mekânın, donatım elemanı ve araçların ölçü ve biçimleri, onu kullanacak insanın vücut ölçülerinden yola çıkarak belirlenir. Burada amaç bu mekânı, araçları ya da donatım elemanlarını kullanan insanların herhangi bir rahatsızlık ve yorgunluk hissetmemesini sağlamaktır.

Ergonomi, çalışanların beden ve yapı özelliklerinin gözetilmesini, insan bedeninin boyutları dikkate alınarak iş düzeni kurulmasını, optimal sağlık ve güvenlik koşulları içinde verimi arttıracak insana uygun bir yerleşim sağlanmasını öngörür.

Duyusal Boyutlar

İnsanın duyusal boyutları, beş duyu organına bağlı görme, işitme, dokunma, tat alma ve koku almaya ilişkin boyutlarıdır. İnsan bu duyu organları aracılığıyla çevresiyle ilişki kurar

Algısal ve Zihinsel Boyutlar

Algısal ve zihinsel boyutlar; duyu organlarımız aracılığıyla çevremizden aldığımız mesajların algılanması sonucu gösterdiğimiz reaksiyonlarımızdır.

C.Caudwell algıyı şöyle tanımlamaktadır. "Algı insanın duyuları yoluyla gerçeklikten aldığı şeylerdir".

İnsan algıları, duyumlara ve yaşantıya bağlı olarak tek veya gruplaşmış beş duyunun tümünün birleşmesidir. Genelde bu olayın görülen yanı görsel olmakla beraber, temelde ilke olarak, egemen bir duyunun veya algılamanın ikinci derece duyularla desteklenmesidir.

Antropometrik Boyutlar

İnsanlar tarafından kullanılacak eşya, araç, gereçlerin tasarımı insan ölçüleriyle doğrudan ilgilidir. İnsana yakın çevrenin tasarlanması, insan vücudunun hareket sınırlarını bilmeyi gerektirir.

Antropometri boyut, hareket sınırları, beden biçimleri, güç vb. insanın fiziksel özelliklerinin ölçülmesi olarak tanımlanabilir. Antropometri yalnızca çeşitli vücut bölüm ve öğelerinin büyüklükleri ile ilgilenmez. Aynı zamanda belli bir ölçünün, meslek, yaş gibi etkenlere bağlı olarak bu ölçüden ne oranda uzaklaştığını ve toplum içindeki sapmaları da inceler Bu ölçülerin kullanım amacı insanın kullandığı ekipmanların ve çalışacağı mekanların boyutlarını belirlemektir.

İnsan vücudunun ölçüleri kişiden kişiye ve aşağıdaki etkenlere bağlı olarak değişir.

-Uluslar ve ırklar arası farklar
-Bölgeler arası farklar
-Meslek grupları arası farklar
-Yaş farkları
-Cinsiyet farkları

İnsanın antropometrik boyutları, statik ve dinamik boyutlar olarak iki gruba ayrılır.

Statik Antropometri

Durağan insan vücudunun fıziksel özellik ve boyutlarının ölçümü ile ilgilenir. Örneğin; boy, omuz genişliği, ayakta dirsek, göz yüksekliği, oturma pozisyonunda diz ve göz yüksekliği gibi.


Dinamik Antropometri

Dinamik antropometri insanın herhangi bir eylemi yaparken alınan vücut ölçüleridir. Bunlara örnek olarak yatayda ve düşeyde en fazla erişme uzaklıkları, çömelme ve uzanma durumunda ulaşabilme boyutları verilebilir. İnsanın durağan vücut ölçüleri ile fonksiyonel ölçüleri birbirinden çok farklıdır.

İnsanın hareketleri beş temel işlemi içerir. Bunlar; kaldırma, itme, çekme, döndürme, uzatma

Türkiye’de yapılmış olan antropometrik araştırmaların sayısı çok sınırlıdır. Ayrıca Türk toplumunun konut donanımı için gerekli antropometrik ölçüleri topluca bir yerde bulma olanağı yoktur.

Bu konuda Bayazıt'ın elde ettiği ölçüm sonuçlarına göre en uzun boylu kadının 178,5cm yüksekliğe erişebileceği, kısa boylular içinse bu değerin bu değerin 167,7cm olduğu birlenmiştir. Ortalama uzanma yüksekliği ise 173,3cm'dir.

Mutfaklarda önemli diğer iki boyut, omuz ve dirsek yüksekliği ile ilgili olarak; Bayazıt orta boylu kadınlar için yerden omuz yüksekliğinin 138,8cm olduğunu ve buna balı olarak Türkiye için çalışma yüksekliğinin 80-85cm yükseklikte olmasının uygun olacağını belirlemiştir.

Aynı çalışmada ortalama bir Türk kadınının karşı duvara değme uzaklığı 62cm olarak tespit edilmiştir.

2. Isısal Gereksinmeler
Kullanıcı ile çevresi arasında aynen fiziksel nesnelerle olduğu gibi bir ısı alışverişi olur. Kullanıcıyla çevresi arasındaki bu ısı alışverişi etkileyen pek çok etken vardır. Örneğin yapılan eylem, havanın ısısı, bağıl nem, hava hareketinin hızı, giysi özellikleri vb. ısısal konforun ilk koşulu ısı alışverişinin dengeli olmasıdır. Mutfaklarda 20°C ve bağıl nem %70 olmalıdır. Çalışma mutfaklarında gündüz aktiviteler sürerken 15,5°C' lik hava sıcaklığı yeterlidir. Yaşama mekânı olarak ta kullanılan mutfaklar için i 6,6-18,8°C 'lik sıcaklıklar uygundur. Ayrıca doğal ve yapay havalandırmada yapılmalıdır.

3. İşitsel Gereksinmelerİnsanın bir mekândaki işitsel gereksinmelerinin sağlanması için; gürültüden arınmış, konuşma anlaşılabilirliğini ve gerektiğinde akustik gizliliği sağlayan koşulların elde edilmesi gerekir.

4. Görsel Gereksinmeler
Görsel açıdan uygun çevre koşulları, yeterli aydınlık seviyesinin temini parlaklık ve renk görüntülerinin dikkatle planlanmış olması, parıltı ve karmaşanın kontrolü gibi etkenlere bağlıdır.

Mutfaklarda belli bir düzeyde aydınlık seviyesini sağlayacak doğal ışık istenmektedir. Bu yüzden mutfağın dışarıya açılan bir penceresi olmalıdır. Mutfaklarda pencere alanı döşeme alanının minimum 1/10'u maksimum 1/5'i kadar olmalıdır.

Doğru planlanmış bir yapay aydınlatma, mutfakta rahat ve güvenli çalışma ortamının sağlanmasında önemli bir faktördür. Mutfaklarda genel aydınlatmada tavanı aydınlatarak ışığın bir noktadan değil de tüm tavandan yansıyarak gelmesi sağlanmalıdır. En uygun çözüm eğer dolaplar tavana kadar çıkmıyor ve dolaplar ile tavan arasında 30–40 cm boşluk varsa dolap üstlerine kornişlerin arkasında kalacak şekilde flüoresanları monte etmektir. Genel aydınlatmanın sağlanmasında kullanılan ışıklar yayınık ışık veren, yumuşak ve saydam gölgeli ve büyük boyutlu olmalıdır. Tezgâhlardaki aydınlatma için en uygun çözüm dolapların altına yerleştirilen lambalardır. Ancak gözleri korumak ve ışığın doğrudan düşmesini sağlamak için lambalar bir bandın arkasına yerleştirilmelidir.

5. Emniyete İlişkin Gereksinmeler
Emniyet yani güvenlik gereksinmeleri insanın temel gereksinmelerinden en önemlisi ve binaların, mekânların temel işlevlerinden biridir. Mutfaklarda konut içinde kazaların en çok meydana geldiği mekândır. Mutfaklardaki emniyete ilişkin gereksinmeler, fiziksel bir kazaya uğramadan rahat ve güvenli bir ortamda eylemlerini gerçekleştirebilmeyi içerir. Bununla ilgili dikkat edilmesi gereken konular şunlardır.
Döşeme malzemesi ısıya dayanıklı, ıslandığında kaymayan, elektriği iletmeyecek bir nitelikte seçilmelidir. Döşemede farklı yüksekliklerden basamak ve eşiklerden kaçınılmalıdır. Kot farkı zorunlu ise az eğimli rampalar kullanılmalıdır.
Yeterli depolama alanı sağlanmalıdır. Aksi takdirde döşeme ve tezgâh üzerinde oluşan kalabalık kullanım kazalarına sebep olabilir. Sık kullanılan mutfak araç ve gereçleri kullanıcının rahat uzanma yüksekliğinde depolanmalıdır.
Mutfaklarda karmaşa ve kazalara sebebiyet vermemek için planlama eylem sırasına göre yapılmalı trafik akışının kesintisiz olmasına dikkat edilmedir. Ana geçiş alanlarına sivri köşelerin taşmamasına
Pişirme biriminin üstünde duvar dolabı olmamalı ve pişirici pencere yakınına yerleştirilmemelidir. Pişiricinin iki yanındaki tezgâh aynı yükseklikte olmalıdır. Ayrıca pişirici üzeri örtü konması, tüpün mutfak içinde olması emniyet açısından sakıncalıdır.
Tüm mutfağın iyi aydınlanması da emniyet açısından önemlidir. Mutfak ıslak bir mekân olduğundan kapaklı prizler kullanılmalıdır.




Psiko-Sosyal Kullanıcı Gereksinmeleri

1. Mahremiyet Gereksinmeleri

Mahremiyet bir kişiye yada gruba diğerlerinin optimum düzeyde yaklaşma koşulu olarak tanımlanabilir. Mahremiyetin objektif ölçüleri işitsel, görsel ve kokusal olmak üzere üç grupta toplanabilir. İşitsel mahremiyet arka plan gürültüsü ve komşu hacimler arasındaki ses geçimi olarak belirlenebilir. Görsel mahremiyet ise bazı eylem alanlarının diğer eylem alanları tarafından görülmemesidir.

Mahremiyetin kişisel, bireysel, toplumsal olmak üzere üç farklı düzeyinden söz edebiliriz.

—Kişisel mahremiyet (kişi ve diğerleri arasındaki ilişkilerde)
—Bireysel Mahremiyet( aile içi samimi ilişkilerde)
—Sosyal Mahremiyet(aile-konuk, aile-komşu, iş arkadaşları arasındaki toplumsal ve sosyal ilişkilerde)

Mutfak mekânını ele aldığımızda özellikle çalışan kadınlar aileleriyle birlikte oldukları kısıtlı sürelerde bir yandan mutfakta çalışırken bir yandan aileleriyle ilişki içinde olmak istiyorlar. Buda mutfak mekânı ile yaşama mekânı arasında görsel ve işitsel ilişki kurabilecek bir düzenlemeyi gerektirmektedir ancak aile-konuk, aile-komşu arasındaki sosyal ilişkilerde ortaya çıkan sosyal mahremiyet gereksinimi için bu iki eylem alanı arasında görsel, kokusal ya da işitsel mahremiyeti sağlayacak katlanabilen veya sürgülü kapılara ihtiyaç duyulmaktadır.

2. Davranışsal Gereksinmeler

Davranışsal gereksinmeler kişilerin eylemleri gerçekleştirirken gereksinim duydukları mesafeler, yani eylemlere ilişkin davranış boyutlarıdır. Mutfak mekânında davranışsal gereksinmeler belirlenirken mutfakta gerçekleşen eylem türleri, yapılış amaçları, sırası, yapılış tarzlarının bilinmesi gerekir. Bunlara bağlı olar~k belirlenecek eylem ve sirkülasyon alanlarında kullanıcının kişisel mekanını da göz önünde bulundurmak gerekir.
Kişisel mekân bireyleri kendileri ile diğerleri arasında sınırlarını kendi zihinlerinde belirledikleri görünmez bir mekândır. Kişisel mekânın sınırları kültür, cinsiyet kişisel özellikler, yaş gibi birçok etkene bağlı olarak farklılıklar göstermekle birlikte Hall bu mekanı 4 ana zona ayırarak şöyle belirlemiştir.

. Samimi Uzaklık (0-46cm arası)
. Kişisel Uzaklık (46-122cm arası)
. Toplumsal Uzaklık(l22-366cm arası)
. Kamusal Uzaklık(366-762cm arası)

3. Toplumsal Gereksinmeler

Mutfak mekânındaki toplumsal ilişki gereksinimini ele aldığımızda öncelikle mutfak mekânı ile yemek yeme alanı ya da mekânı ve yaşama mekânı arasındaki ilişkileri, donatı-gereç düzenini, sınır öğelerinin niteliğini ve mekânın form ve ölçülerini değerlendirmek gerekir.

Mutfak mekânı ev kadının en yoğun kullandığı ve en çok zamanını geçirdiği mekân olması sebebiyle önemlidir. Bu mekânı kapalı bir kutu olmaktan çıkararak toplumsal ve samimi ilişkilerin kurulacağı mekânla ve yemek köşesi ile direkt ilişkili tasarlanmalıdır. Yemek köşesi hem ailenin samimi ilişkilerinin kurulduğu bir mekân parçası olarak hem de ev kadınının arkadaşları ile toplumsal ilişki kurduğu bir alan olarak kullanılabilir. Bu iki mekân ya da alan arasında sınır öğesi görsel ve işitsel ilişkiyi bozmayacak ve hareket imkânı verecek şekilde seçilmelidir. Bu iki alan arasındaki mesafenin en az 122cm, en fazla 366cm olmasına ve yüz yüze ilişki sağlanabilmesine dikkat edilmelidir.

4. Estetik Gereksinmeler

Estetik gereksinmeler mekânın, mekân elemanları ve mekânda yer alan ekipmanların form, renk ve dokusal özelliklerine ilişkin istek ve beğenileridir. Bu kullanıcının ait olduğu kültür grubuna ve kullanıcıya bağlı olarak çok farklılıklar gösteren bir gereksinmedir. Estetiksel gereksinmeleri belirlerken pek çok özelliği bir arada düşünmek ve değerlendirmek gerekir.

Mutfak Tipleri, Tasarım ve ilkeleri

Konut mutfakları içinde geçen eylemlere, tezgâhın düzenleniş biçimine ve büyüklüklerine göre farklı şekilde sınıflandırılabilir.

Eylemlerine Göre Mutfak Tipleri

Çalışma-iş Mutfağı

Sadece yemek hazırlama-yıkama, pişirme, servis ve depolama gibi mutfak ile ilgili ana eylem gruplarının gerçekleştirildiği mutfak mekânıdır. İş mutfağında ailenin yemek yemesi, birlikte vakit geçirmesi ile ilgili eylemler yer almamaktadır. Bilinçli olarak bu eylemler için yer ayrılmayıp mutfak küçük tutulmuş ve yalnızca mutfak işlerine ayrılmıştır. Bu tip mutfaklarda oturarak çalışma iki kişi için çabuk kahvaltı etmeye imkân sağlayan 60x60 cm' lik, tezgâh altından çekilen küçük bir tabla da yer alır. Genelde 6 metrekarenin altına düşmeyen büyüklüklerde, iyi planlanmış ve yeterli depolama alanları mevcut olduğu zaman kullanıcıların memnun kaldığı saptanmıştır. Daha çok toplu konularda ve kira konutlarında uygulanmıştır.


Yemek Mutfağı
Hem yemek hazırlama eylemleri hem de yemek yeme eylemlerinin aynı mekânda gerçekleştiği mutfaklardır. Bu tip mutfaklarda iyi bir havalandırmanın varlığı zorunludur.
Günümüz toplumlarında ev hanımının da çalışması, evde geçirilen sürenin kısıtlı olması nedeniyle sofra kurma ve kaldırmada zamandan ve enerjiden tasarruf sağlayan, yaşama mekânının kirlenmesini önleyen ayrıca mutfakta ek bir çalışma alanı imkânı veren bu mutfak tipi günümüzde en çok tercih edilen mutfak tiplerindendir.
Daha önce belirttiğimiz gibi bu mutfak tipinde yemek yeme eylemi ikinci sırada yer alır. Yemek alanı ana eylemlerin işleyişine engel olmayacak, mutfaktaki trafiği aksatmayacak şekilde yerleştirilmelidir. Böyle düzenlenecek bir mutfağın büyüklüğü 8-10m2 olmalıdır.

Açık Mutfak
Açık mutfakta ailenin yaşama mekânı ile mutfak bir mekân bütünlüğünde toplanmıştır. Bu mutfak tipinde oturma ve yemek yeme eylemleri birinci derece iken mutfak eylemleri ikinci derecede kalır. Esas mekân oturmaya ayrılır. Mutfak mekânı bir duvar boyunca ya da bir niş içinde çözülür. Bu tip mekânlar için ayrılan alan 15m2 'nin altına düşmemelidir. Kokuların mekâna yayılması, fazla ısı birikimi, yemek buharının rutubet oluşturucu özellikleri bu tip mutfakların sakıncalarıdır.

Tezgâhın Düzenleniş Biçimine Göre Mutfak Tipleri

I Tipi Mutfak
Bütün eylem alanlarının yan yana bir tezgâhta toplanarak bir duvar boyunca düzenlendiği mutfak tipidir. Eylem sırasına göre düzenlendiğinde düz bir hat sırasında çalışmak kolaylık sağlar ve yürünen yol kısalır.
Normal konut mutfakları için en küçük i mutfağı 3,50m uzunluğunda olmalıdır. İki tezgâh arası dolaşım söz konusu olmadığından mutfağın genişliği 2,40m'nin altına düşebilir. i mutfak tipi düzenlemelerinde genellikle doğal ışık yan cepheden alınır. Böyle durumda tezgâh uzadıkça doğal ışık yeterli olmayabilir.

L Tipi Mutfak
Eylem alanlarının birbirine dik iki kenar boyunca düzenlendiği mutfak tipidir. L tipi mutfaklar rahat bir çalışma üçgeni düzenlemek için uygundur. Genellikle buzdolabı bir uçta, pişirici bir uçta, evye ortada damlalığı köşede olacak şekilde düzenlenir. Çalışma merkezlerinin bir araya gelmesini sağlaması, ekstra depolama alanlarına imkân vermesi, trafikteki yığılmaları azaltması gibi olumlu özelliklerinin yanı sıra köşe dolaplarında özel çözüm gerektirmesidir dezavantaj sayılabilir.
L mutfağın gidiş geliş yolları bir üçgen çizer, böylece mutfağın diğer köşesi yemek yeri düzenlemeye olanak sağlar. L mutfağın yemek mutfağı haline gelebilmesi için kareye yakın formda olması gerekir.

U Tipi Mutfak
Tezgâhları U harfi oluşturacak şekilde devam eden üç diziden oluşan mutfak tipidir. Daha çok büyük mutfaklarda uygulanır. 8m2'nin üzerindeki büyüklüklerde başarılı olur. Köşeler L tipinde olduğu gibi özel çözüm ister. U tipi mutfak düzenlemesi çalışma sırası üç duvar boyunca kopukluk olmadan düzenlenebildiği, geniş çalışma ve depolama alanına olanak verdiği için avantajlıdır.
Eğer paralel diziler arasındaki mesafe yeterli ise servise hazırlama tezgâhı tarafında çekme bir masa ile kahvaltı yeri sağlanabilir. İki paralel kol arasındaki mesafenin koridor tipi mutfaklarda olduğu gibi 110–120cm olması istenir. Bu tip düzenlemelerin verimliliği iki paralel kol arasındaki mesafeni uygun olması ile yakından ilgilidir. Yeterli büyüklükteki bir mutfakta daha fazla insanın çalışmasına olanak verecek, trafik yoğunluğunu azaltacak bir ada tezgâh dâhil edilebilir. Bu ada düzenlemesi fırın, buzdolabı evye gibi genel çalışma merkezleri arasındaki adım sayısını en aza indirir.

G Tipi Mutfak
U mutfağın iki kolundan birini içeri bükü1mesi ile oluşur. Bu uç bölüm genellikle yemek ve kahvaltı yeri olarak kullanılır. 10m2 nin üstünde bir alana gereksinin gösteren bir yemek mutfağı tipidir.

Adalar
Adaların en büyük yararı pişirme ya da temizleme gibi ara çalışma merkezlerinin diğer çalışma merkezleri ile aynı derecede ilişkili olabilmesidir. Bu özelliği ile adım sayısından tasarruf sağlar. Bu uzun süre mutfakta çalışan kişiler için önemlidir. Bu yüzden yeni mutfak tasarımlarında sıkça kullanılmaya başlanmıştır. Ancak adalar trafik akışını ve çalışma üçgenini engellemeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Aksi halde yolların uzamasına ve trafik akışının karışmasına neden olur.

Büyüklüklerine Göre Mutfak Tipleri

Büyük mutfaklar
U formlu tezgâha ek olarak ada ve ayrı bir yemek alanı da içinde barındırabilecek büyüklükteki mutfaklardır. Büyük mutfaklar 12m2 den daha büyük bir alana sahip mutfaklardır. Çalışma üçgeninin iyi yerleştirilmesine ve ana eylem alanları arasındaki uzaklıkların gereğinden fazla olmamasına dikkat edilmelidir. Aksi halde çok yorucu olabilir.

Orta Büyüklükte Mutfaklar
L ve U tipi düzenlemelere olanak veren mutfaklardır. 8-12m2 alanda rahat çalışma ve depolama alanları planlanabilir. Bunlara ek olarak kahvaltı ya da yemek köşesi içinde yeterli alan bulunabileceği için yemek mutfağı olarak da düzenlenebilir.

Küçük Mutfaklar
I, koridor ya da L düzenlemeler yapılabilir. 5,5-8m2 lik bir alanda daha çok çalışma mutfağı olarak planlanır. Genelde toplu konutlarda bu tip mutfaklar planlanmaktadır. Çalışma ve depolama alanlarının yetersiz kalması sıkışıklıkların yaşanması gibi problemler söz konusu olur.

Niş Mutfaklar
Mekânda niş şeklinde ayrılan bölümde oluşan I formlu mutfaklardır. Tatil evleri, moteller, bürolar ya da tek kişilik konutlarda kullanılan mini mutfak tipidir.

Mutfağın Planlanması
Mutfak mekânının büyüklüğü, formu ne olursa olsun planlama aşamaları ile ilgili kurallar aynıdır.

İlk olarak ölçekli bir kroki üzerinde mevcut tesisat yerleri, elektrik prizleri, anahtarları gibi güç noktaları, kapı, pencere, duvar gibi mekânın yapısal özellikleri belirlenir. Daha sonra bu sabit özelliklere bağlı olarak ana eylem alanları grup halinde tespit edilir.
Eylem alanlarına bağlı olarak çalışma üçgen i oluşturulur ve ekipman yerleri tespit edilir.
Son olarak eylem sırasına göre çalışma ve gerekli depolama alanları, eğer isteniyorsa kahvaltı ya da yemek köşesi eklenerek planlama işlemi tamamlanır.
designer
Üye
 
Mesajlar: 47
Kayıt: 31 Mar 2007 16:56

Mesajgönderen bebek » 13 Şub 2009 01:44

Paylaşım için teşekkürler. Mutfak bilhassa birçok mekan içerisinde ihtiyaç duyulan bir alt mekan. Birçok arkadaşımıza yardım edeceğini sanıyorum.
bebek
Üniversite Temsilcisi
 
Mesajlar: 113
Kayıt: 11 Ağu 2008 23:03
Konum: İzmir

Mesajgönderen kerem » 13 Şub 2009 14:51

Gerçekten faydalı bir döküman. En ince detaylara kadar inilmiş.
kerem
Üye
 
Mesajlar: 49
Kayıt: 01 Nis 2007 21:22


Dön Mutfak Tasarımı ve Örnekleri

Kimler çevrimiçi

Bu forumu gezen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 15 misafir

cron